Spotkanie #9 – posłuchaj

18 czerwca spotkaliśmy się z Agnieszką Weseli, która opowiedziała między innymi o prowadzonych przez siebie badaniach o życiu nieheteronormatywnych kobiet w socjalistycznej Polsce.  Zapraszamy do wysłuchania niemal dwugodzinnego wykładu, który Agnieszka rozpoczęła przeglądem naukowych definicji homoseksualności pojawiających się w Polsce po II wojnie światowej…

Poszukiwana, poszukiwane… – relacja ze spotkania #9

Z historyczką, aktywistką feministyczną i queerową Agnieszką Weseli spotkaliśmy się 18 czerwca w krakowskim klubie F.A.I.T. Jej wykład Poszukiwana, poszukiwane – lesbijka, biseksualistka, transka, czyli kobieta nieheteronormatywna w socjalistycznej Polsce dotyczył badań nad życiem lesbijek w okresie PRL-u, ale w swojej pierwszej części wprowadzał słuchacza w medyczne, prawne i publicystyczne dyskursy homoseksualności.

Jak podkreślała Weseli, istotnym jest, by nie traktować okresu PRL-u jako monolitu, a w badania nad „innym” włączyć perspektywę historyczną. Ukazuje ona, że od drugiej wojny światowej (historia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zaczyna się od roku 1952, wcześniej socjalistyczny polski organizm państwowy funkcjonuje jako Rzeczpospolita Polska) zachodziły ważne zmiany w postrzeganiu seksualności i ról płciowych, czy też w podejściu do seksualnych mniejszości. Chętnie cytowane przez badaczy wypowiedzi z różnych lat okresu polskiego socjalizmu to z tej perspektywy wypowiedzi pochodzące z różnych kontekstów, które bez zaplecza wiedzy historycznej mogą zostać przez nas błędnie rozszyfrowane.

Według Weseli badacze i badaczki zajmujący się pogłębianiem wiedzy na temat osób LGBT w okresie socjalizmu rekonstruują „strzępki na podstawie strzępków” – niemożliwym jest uzyskanie przez nas spójnej narracji. Tłem historycznym dla dyskursów o seksualności po roku 1945 są zmiany zachodzące w obrębie rodziny. Miejsce kobiety w dalszym ciągu wyznaczane było poprzez obowiązki domowe, ale coraz częściej jej rola była poszerzana o pracę zawodową. Zmieniał się model rodziny, kształtowany przez społeczne kampanie (w tym akcja „Ludwiku do rondla” zachęcająca mężczyzn do współwykonywania obowiązków domowych). W życiu nowoczesnej, odpowiedzialnej matki centralne miejsce zajmuje świadomie poczęte dziecko. Wśród mediów, które kształtowały kobiecą seksualność, był tygodnik „Przyjaciółka”. Zaangażowanie w konserwowanie heteronormatywności wychodzącego w 3-milionowym nakładzie magazynu wydaje się nieco ironiczne, jak wskazywały bowiem rozmówczynie Weseli w prowadzonych przez nią wywiadach, słowo „przyjaciółka” funkcjonowało także jako lesbijski kod. „Szukam przyjaciółki” było często spotykaną „matrymonialną ofertą” widniejącą na osiedlowych tablicach ogłoszeniowych. Ów kod nie był bynajmniej powszechny. Rozmówczynie Weseli częściej niż do miłosnych czy erotycznych przeżyć odwoływały się do doświadczenia, o którym można w skrócie powiedzieć: „Byłam sama, o nikim nie wiedziałam”.

Jak uważa Weseli, wiedza seksuologiczna jest odbiciem społecznego odbioru osób nieheteronormatywnych. Wymownym zatem staje się fakt, że przez długi czas w polskiej wiedzy seksuologicznej temat homoseksualności nie istniał, a po 1954 roku funkcjonował najczęściej w dyskursie chorobowym. Z tego punktu widzenia seksuologiczna wiedza o homoseksualności często mówiła o „procesie wstępowania na drogę homoseksualizmu”, który, jak próbowali dowieść seksuolodzy, rzadziej miał miejsce u kobiet niż u mężczyzn. Pojawienie się w nich definicji lesbijki i opisów seksualności kobiecej są zaś ujmowane tylko w odniesieniu do seksualności męskiej jako swojego rodzaju odmienność. Ciekawy był także sposób nazywania zjawiska homoseksualizmu w poradnikowej prasie przełomu lat 70-tych i 80-tych. Relacja między mężczyznami określana była, po prostu, jako homoseksualizm męski, podczas gdy relacje kobiece określane były w zupełnie innym, emocjonalnym rejestrze – autorzy używali sformułowań „miłość lesbijska” czy „miłość saficka”.

Dyskursy o seksualności tamtych czasów Weseli traktuje jak zwierciadła, w których osoby LGBT mogły przeglądać się i na podstawie uzyskanej wiedzy budować własną tożsamość. Z tej perspektywy dla badaczki wyjątkowo cennym był wielokrotnie wspominany podczas „Różowych okularów PRL-u” film „Inne spojrzenie”. Przedstawiał on lesbijską relację w sposób niezmedykalizowany, pozwalający na pozytywną identyfikację kobiecego widza.

Badania Agnieszki Weseli są w toku i nie sposób przewidzieć, czego jeszcze możemy się dowiedzieć o nieheteronormatywnych kobietach żyjących w okresie polskiego socjalizmu. Jeśli znacie kogoś, kto mógłby udzielić Agnieszce wywiadu, nie wahajcie się z nią skontaktować. Jej adres mailowy znajdziecie na stronie weseli.info

*

AGNIESZKA WESELI, WANTED – LESBIAN, BISEXUALIST, TRANSSEXUAL AS NON-HETEROSEXUAL WOMAN IN SOCIALIST POLAND

On the 18^th of June we met with Agnieszka Weseli, a historian but also a feminist and queer activist, in F.A.I.T club in Cracow. Her lecture entitled ‘She is wanted, they are wanted – lesbian, bisexual and transsexual women in Socialist Poland’ was discussing her research about the life of lesbians in People’s Republic of Poland with an introduction about medical, legal and journalistic aspects of homosexuality.

According to Weseli, it’s crucial not to treat the time of PRP as a monolith and to include the history of Poland when researching about ‘the other’. She shows that between the Second World War and the beginning of PRP in 1952, important changes occurred in the views on sexuality and gender roles as well as the attitude towards sexual minorities. Researchers eagerly quote statements from different periods of Polish socialism, although without previous knowledge of historical background they can be easily misinterpreted.

After Weseli, social scientists exploring the topic of LGBT population during communism rebuild “scraps based on scraps” – making it impossible to produce a coherent discourse. The historical context of the debate regarding sexuality in post-war Poland is changes occurring in households countrywide. The role of women was defined through housework, however more and more of them had to get a job and balance it out. Hence, the traditional model of families began to change following social campaigns such as “Ludwiku do rondla” which encouraged men to share house duties. For a modern and responsible mother the main goal is to consciously conceive. Among the media creating the picture of women’s sexuality was a magazine “Przyjaciółka”(A friend – translator’s comment). Committed to maintain heteronormativity with a circulation of 5 million copies it became slightly ironic as its name was being used in lesbian code language. “Looking for a friend” meant in fact an interest in creating a lesbian relationship and was hang on the local boards with other announcements. However, this code was not very well known. The Weseli’s interviewees rarely referred to their emotional or sexual experiences and mostly spoke about their feeling of loneliness and being unaware of the existence of other lesbians.

Weseli states that the knowledge in the area of sexology shows only the society’s view on the non-heteronormative people. Additionally it’s revealed by the fact that sexology research in homosexuality in Poland didn’t exist and after 1954 it was always treated as a disease. From that perspective the research was referring to “a process of the beginnings of homosexual behavior” and they tried to prove that it was more common among men then women. Lesbians and female sexuality was only treated in comparison to male sexuality to show the distinctness. Moreover the names for homosexuality used in self-help magazines of 70s and 80s were very intriguing. Relationships between men were simply called male homosexuality, whereas female relations where referred to in a different, more emotional manner – writers used phrases such as ‘lesbian love’ or ‘sapphic love’.

Those deliberations about sexuality from that period, Weseli treats as a mirror in which LGBT people can look at themselves and based on the gained knowledge, define themselves. From that point of view, for her a very important representation was a film that was very often mentioned during ‘Pink glasses of PRP’ lectures – ‘Another Way’. It shows a lesbian relationship from a non-medical angle, allowing female audience for a positive affinity.

Agnieszka Weseli’s research is still in progress and therefore it’s hard to predict what else can we learn about non-heteronormative women in Communist Poland.