Spotkanie #5 – zobacz

Dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK prezentujemy zapis wykładu Pawła Leszkowicza Nagi mężczyzna w kulturze PRL-u. Leszkowicz opowiedział  o swojej nowej książce, w której, między innymi, sztukę PRL-u poddaje queerowej lekturze odsłaniając homoerotyczne kody w pracach i działaniach takich artystów jak m.in. Krzysztof Niemczyk czy Zbysław Marek Maciejewski.

Nagi mężczyzna w kulturze PRL-u -€“ relacja ze spotkania #5

Tym razem nasze kolejne spotkanie odbyło się w Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie. Paweł Leszkowicz, autor książki „Nagi mężczyzna. Akt męski w sztuce polskiej po 1945 roku” (Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012), skupił się na zaprezentowaniu tej części swojej książki, która dotyczy okresu PRL-u, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy krakowskiej. Rozdział IV publikacji Leszkowicza nosi tytuł „Akty homoerotyczne” i to właśnie ta część książki o akcie męskim stała się kanwą dla wtorkowego spotkania w MOCAKu.

Leszkowicz przede wszystkim pokazał takie postaci ze świata sztuki okresu PRL (uwzględniając przy tym nie tylko malarzy i rysowników, ale także tych artystów, którzy zajmowali się sztuką performance czy teatrem), których twórczość (czy też zachowaną dokumentację -€“ jak to ma miejsce w przypadku przedstawień teatralnych czy działań performance) można odczytać w kategoriach estetyki homoerotycznej, czyli w tym przypadku takiej, w której męskie spojrzenie erotyzuje męskie ciało. Jednym z zapomnianych twórców tamtego okresu jest Krzysztof Niemczyk, aktywny w Krakowie w latach 60. XX wieku. Jego działania w przestrzeni miejskiej zawierały w sobie wywrotowy, ekshibicjonistyczny potencjał (np. jedna z jego akcji polegała na kąpieli w fontannie na krakowskim rynku, podczas której obnażył przypadkowym przechodniom swoje pośladki, co było powracającym motywem jego akcji). Życiu i działalności Niemczyka swoją książkę poświęciła Anka Ptaszkowska („Traktat o życiu Krzysztofa Niemczyka na użytek młodych pokoleń”, ha!art, Kraków 2007).

Innym nieco zapomnianym artystą okresu PRL był Krzysztof Jung, performer związany w latach 70. z warszawską kontrkulturową galerią Repassage. W jego działaniach (a raczej w dokumentacji, która po nich pozostała) można odnaleźć wyraźne tendencje do estetyzowania nagiego męskiego ciała. Leszkowicz uważa go nawet za prekursora homoerotycznego aktu w wersji polskiej. Także w latach 80. Jung poświęcał dużo miejsca w swojej sztuce aktowi męskiemu; jego działania z tamtego okresu dobrze dokumentują zachowane rysunki przedstawiające rozebranych mężczyzn w różnych, także intymnych, sytuacjach.

W swoim wystąpieniu Leszkowicz pisał o kodach, jakimi w czasie PRL posługiwano się aby w zawoalowany sposób wypowiedzieć homoerotyczne pożądanie; były to zarówno określenia ukryte w języku (np. pisano o „chłopcach” czy „baletach”), jak i w wizualnej warstwie symbolicznej (homoseksualność mogła być zakodowana np. poprzez użycie błękitnego koloru w obrazie). Ślady tych kodów możemy odnaleźć w malarstwie krakowskiego artysty Zbysława Marka Maciejewskiego (np. na obrazie „Autoportret z puttem” z 1978 roku). Na powtórne odkrycie wciąż czeka seria nasyconych homoerotyzmem obrazów Wojciecha Ćwiertniewicza, namalowanych na Maderze, wystawianych (i nagradzanych) w Polsce w latach 80.

Opowiadając o męskim akcie Leszkowicz przypomniał także teatr tworzony przez Henryka Tomaszewskiego, twórcę Wrocławskiego Teatru Pantomimy, sytuujący się na pograniczu pantomimy, baletu i słowa. W przedstawieniu „Gilgamesz” z 1968 roku na scenie pojawili się atrakcyjni młodzi mężczyźni, ukazani w niezwykle sensualny, estetyczny sposób. Kontynuacji dokonań Tomaszewskiego podjął się Wojciech Misiuro w Teatrze Ekspresji na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

Jak twiedzi Paweł Leszkowicz, jego poszukiwania, których wynik możemy prześledzić w mającej ponad 500 stron książce, to zaledwie czubek góry lodowej, nieodkrytej historii, w której wiele kart nadal jeszcze pozostaje niezapisanych.

*

PAWEŁ LESZKOWICZ, NUDE MAN IN PRL CULTURE

Our next session took place in the Museum of Contemporary Art Krakow – MOCAK. Paweł Leszkowicz, the author of the book entitled “Naked man. The male nude in Polish art after 1945” (Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012), focused on the part of his book that talks about cracovian art scene. Chapter IV entitled “Homoerotic nudes” was the main topic of our discussion in MOCAK.

Leszkowicz mainly focused on the artist from the communist Poland and as an artist he understands not only painters and illustrators but also those who work on performance art ort in the theatre. Their pieces of art (or existing documentation in terms of performance art) could be interpreted as homoerotic meaning one in which men’s glance makes other men’s body erotic. One of the forgotten artists from that period is Krzysztof Niemczyk, working in Krakow in the 60s. His actions in the public space of the city were always very ground-breaking, streaker potential. For example one of his performances was involving a bath in the fountain on the main square in Krakow, when he accidently showed his ass-cheeks and he was repeating this action. His life and actions were described by Anka Ptaszowska in her book “Traktat o życiu Krzysztofa Niemczyka na użytek młodych pokoleń”, ha!art, Kraków 2007.

Another slightly overlooked artist for those days was Krzysztof Jang, a performer associated in the 70s with contra culture gallery Repassage in Warsaw.  In his actions one can notice obvious attempts to beautify nude male body. Leszkowicz sometimes even presents him as a forerunner of homoerotic nude in Poland. In the 80s Jung committed a lot of his art to the male nude; his performances from that period were often documented showing naked men in various, often intimate, situations. On the other hand a series of heavily homoerotic paintings by Wojciech Ćwiertniewicz on Madera still needs to be rediscovered, after being exhibited and awarded in the 80s.

Speaking about male nude, Leszkowicz reminded the audience as well about a theatre established by Henryk Tomaszewski, the founder of Wroclaw Pantomime Theatre, working in between pantomime, ballet and spoken word. In his play from 1968 “Gilgamesh”, young beautiful men were shown in a very sensual, aesthetic way.  Wojciech Misiuro attempted to continue work of Tomaszewski in Theatre of Expression in the 80s and 90s.

According to Paweł Leszkowicz, his book that consists of 500 pages is just a tip of the iceberg, undiscovered history, where many pieces of information still need to be defined.

Nagi mężczyzna w kulturze PRL-u

Wtorkowy wykład – piąte spotkanie z cyklu „Różowe okulary PRL-u. Queer Café” – poświęcony będzie nowej  książce Pawła Leszkowicza „Nagi mężczyzna. Akt męski w sztuce polskiej po 1945 roku” (Wydawnictwo UAM, Poznań 2012). Autor skupi się na przedstawieniu  części książki dotyczącej obrazowania i regulowania męskiego ciała w sztuce i teatrze w czasach  PRL-u, szczególnie w dziełach odsłaniających homoerotyczne i kobiece spojrzenie na męskie ciało.

Pod pojęciem „aktu męskiego” rozumiane są różnorodne przedstawienia męskiego ciała, zarówno jako całości, jak i fragmentu – w pełnej, jak i połowicznej nagości. Bardzo ważną rolę w wykładzie  zajmie również sztuka męskiego performance, w którym artyści na wiele sposobów wykorzystywali swą nagość i cielesność. Ze względu na  rolę  performance i obecności realnego ciała, poza najważniejszą dla tych badań sztuką wizualną, wiele uwagi poświęcono  przykładom ze świata teatru.

Problematyka aktu męskiego posłuży Leszkowiczowi do rozważań nad historią polityczną, kulturową i obyczajową  Polski, nad granicami wolności artystycznej oraz  nad zmieniającą się kondycją męskiej podmiotowości w kontekście polityki i estetyki płci i seksualności.  Kategorie płci i seksualności odgrywają ważną rolę w interpretacjach i decydują o klasyfikacji różnorodnego materiału artystycznego. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do aktu męskiego, który często w historii sztuki reprezentował ogólną kondycję ludzką, tak jakby znajdował się poza płcią. Tutaj wyraźnie postawiony zostaje problem tego, kto przedstawia lub wykorzystuje męskie ciało i z perspektywy jakiego pożądania, płci lub intencji ideologicznej. Przeprowadzone przez kuratora wystawy „Ars Homo Erotica” interpretacje starają się pokazać, w jaki sposób  za tzw. tradycyjnymi – figuratywnymi przedstawieniami ciała i męskości, kryły się kontrowersyjne i wywrotowe treści obyczajowe lub polityczne.

Spotkanie odbędzie się we wtorek, 29 maja, o godzinie 18:00, w Muzeum Sztuki współczesnej MOCAK w Krakowie (ul. Lipowa 4). Zapraszamy!

Paweł Leszkowicz – historyk sztuki, kurator i wykładowca, zajmujący się współczesną sztuką i kulturą wizualną oraz studiami nad seksualnością. Studiował historię sztuki, gender studies i dziennikarstwo na UAM w Poznaniu, Courtauld Institute of Art w Londynie i jako stypendysta Fulbrighta na New School University w Nowym Jorku. Autor książki „Helen Chadwick. Ikonografia podmiotowości” (2001) oraz współautor (razem z Tomaszem Kitlińskim) „Miłość i Demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce” (2005). Kurator sztuki współczesnej, autor między innymi głośnej wystawy Ars Homo Erotica (2011). 

Spotkanie #1 – posłuchaj

Poniżej zamieszczamy nagranie wykładu Wojciecha Szymańskiego, Widzialny, niewidzialny, które odbyło się w siedzibie Fundacji No Local 7 maja. Zapraszamy do odsłuchania!

Widzialny, niewidzialny – relacja ze spotkania

Za nami pierwsze spotkanie. Widzialny, niewidzialny, wykład Wojciecha Szymańskiego, osnuty był wokół wspomnienia obrazu wykonanego metodą sgraffito na murze narożnego budynku na ulicy Pawła z Krosna. Dziś już ukrytej pod warstwami tynku postaci szczupłego młodzieńca (którą prowadzący przyrównał do obrazu prezentowanego przez nas w poprzednim wpisie), stojącego w niewygodnej pozie, w malarstwie nazywaną figurą serpentinata, domalowano w latach osiemdziesiątych napis „AIDS”. Filuteryjny młodzieniec, niegdyś informujący o znajdującej się w centrum Krosna pasmanterii, stał się personifikacją choroby…

Wojciech Szymański

Nim AIDS dotarła do Polski, zza oceanu docierały pierwsze wizerunki choroby, na których obywatele komunistycznego kraju budowali swoje wyobrażenia. A tak, w 1987 roku, Jonasz Kofta w swojej fraszce odniósł się do „widma” wirusa:  

A.I.D.S. krąży! Więc głupstw żadnych nie rób
Strach rośnie, czasy takie nastały
Z lękiem dosiadam roweru
Ponieważ ma dwa pedały

[ „Polityka”, nr17, 25.04.1987 ]

Wiele lat później, ową amerykanizację wizerunku AIDS świetnie oddał logotyp towarzyszący pewnej społecznej kampanii…

Dziękujemy za Wasze (liczne) przybycie na wykład, kolejny już w najbliższy poniedziałek!

***

Our first meeting and the lecture Visible, invisible by Wojciech Szymanski, was wrapped around the memory of a picture made using sgraffito method on one of the buildings standing on Pawła z Krosna Street.
To a hidden now, under layers of plaster, silhouette of a slim, young man standing in an awkward pose (whom Szymanski compared to the image presented in our previous entry) in the 80s someone daubed the word „AIDS”. A frolicsome young man, once pointing at a located in the center of Krosno draper’s shop, became a personification of the disease…

Młodzieniec wśród róż

Obrazkowa zapowiedź poniedziałkowego spotkania otwierającego cykl „Różowe okulary PRL-u”. Czy sposobem na zrekonstruowanie malarskiej narracji o AIDS w sztuce PRL-u jest powrót do dzieła z 1588 roku?

Widzialny, niewidzialny, wykład Wojciecha Szymańskiego, już 7 maja o godzinie 18:00 w siedzibie Fundacji No Local. A po spotkaniu: afterparty w klubie F.A.I.T.

                              Nicholas Hillard, Young Man Among Roses, 1588

Wojciech Szymański – historyk i krytyk sztuki, kurator, historyk filozofii. Wykładowca w Instytucie Historii Sztuki UJ i na Wydziale Grafiki ASP w Krakowie. W latach 2009-2012 koordynator Muzealniczych Studiów Kuratorskich w IHS UJ. Autor licznych tekstów z zakresu historii i krytyki sztuki.

***

Young Man Among Roses 

Pictorial announcement of Monday event which opens a series of meetings known as „Pink Glasses”. Is that possible to reconstruct narration of a painting connected with AIDS and coming from PRL period? Maybe it will be easier when we try to reffer to a picture from XVI century? 

 

Visible, invisible – lecture of Wojciech Szymanski, May 7th, at 6 pm (NoLocal Foundation). Later we invite you to afterparty at F.A.I.T. club. 

 

Wojciech Szymanski – historian and art critic, curator, historian of philosophy. Lecturer at Institute of Art History (JU), the Graphics Department (Jan Matejko Academy of Fine Arts). From 2009 to 2012 he coordinated Museum Curatorial Studies (JU). He has published many publications about history of art and art critic. 

Widzialny, niewidzialny – spotkanie #1

„Różowe okulary PRL-u” debiutują z przytupem już za tydzień, 7 maja. Cykl spotkań otworzymy wykładem Wojciecha Szymańskiego, Widzialny, niewidzialny, czyli opowieścią o obrazach, których…nie zobaczycie. W jaki sposób reprezentacja choroby w sztuce wyprzedziła chorobę, nim ta dotarła do Polski? W jaki sposób sztuka definiowała nieistniejącego chorego, zanim w 1985 roku wykryto pierwszy przypadek zakażenia wirusem HIV?
Szymański zapowiada spotkanie następująco:

Wykład na temat paradoksalnej widzialności niewidzialnego w PRL-u. O reprezentacji, która wyprzedza reprezentowanego. O obrazie bez obrazowanego, o tym, jak obraz umarł na AIDS, zanim obrazowany odbył stosunek.

Spotykamy się w poniedziałek 7 maja, o godzinie 18:00, w siedzibie Fundacji No Local (Sławkowska 14). Po spotkaniu zapraszamy na afterparty do klubu F.A.I.T. (ul. Pijarska 5).

***

Visible, invisible – Meeting # 1

The „The Pink Spectacles of Polish Communism” project launches as soon as next week, on May 7th. The series of meetings is opened by a lecture by Wojciech Szymanski – Visible, Invisible which tells the story of the paintings that you… will not see. 

How have the representation of the disease in art appeared ahead of the disease itself, long before it reached Poland? How did art define the inexistent sick before year 1985 when the first case of HIV infection was officially detected?

Szymanski announces the meeting as follows:

Lecture on paradoxical visibility of the invisible in the PRL. On representation which precedes the represented; on a picture without the pictured; showing how the image of AIDS had died long before the depicted had an intercourse.

We meet on Monday, May 7th at 18:00, at the No Local Foundation (Sławkowska 14). After the meeting, all are  invited to a party at FAIT Club (Pijarska 5). 

RÓŻOWE OKULARY PRL-U. QUEER CAFÉ

„Różowe okulary PRL-u” to próba zarysowania „parametrów ukrycia” osób homoseksualnych, biseksualnych i transpłciowych w nieprzychylnej odmiennościom kulturze powojennej Polski. Opowieść o tym, jak film, literatura i sztuki wizualne skrywają centralny dla polskiej kultury homoseksualny sekret, ale też o sposobie, w jaki homoseksualna narracja może wspierać symboliczny, heteroseksualny porządek, nierzadko wymagając od samych „ukrytych” pokazowego wstrętu do inności.

Mężczyzn pożądających mężczyzn szukać będziemy na kinowych ekranach PRL-owskiej Polski – tych, których pragnienie tętni pod powierzchnią oficjalnego przekazu oraz tych, którzy zostali przez rodzimych twórców zamknięci w filmowym fantazmacie zboczeńca. Ich pożądanie może zostać zmedykalizowane, ujęte w niemy nawias malarskiej reprezentacji choroby AIDS. To, wreszcie, pożądanie represjonowane, ukryte w „różowych teczkach” głośnej Akcji Hiacynt.

W toku działania homofobicznej polityki (nie)pamięci seksualność staje się obiektem wykluczenia. Homoseksualizm „pierwszomajowy” i więzienny w wydaniu pisarza i aktora Jerzego Nasierowskiego oraz relacje z poszukiwań osób LGBT żyjących w okresie polskiego socjalizmu pozwolą nam na poznanie przeszłości poprzez historię mówioną. Próba rekonstrukcji gejowskiej czy lesbijskiej pamięci o PRL zdaje się być dziś skazana na niepowodzenie – czy na pewno?

Poszukiwana, poszukiwane –  lesbijka, biseksualista, transka. Niecierpiąca kobiecego spojrzenia, mizoginistyczna polityka kulturowa PRL-u spowodowała, że dotarcie do nieheteronormatywnych rozmówczyń pamiętających tamte czasy jest utrudnione. Podmiot kobiecy w „Różowych okularach PRL-u” budować będziemy jednak na różne sposoby. Interesować nas będzie kobiece spojrzenie na męskie ciało w sztuce i teatrze; rozbijając konsekwentnie patriarchalną optykę przyjrzymy się strategiom kobiecych reżyserek okresu „komuny”. Pamięć kobiet to także pamięć o tych, które wpływały na kształt rzeczywistości Krakowa. Wychodząc na chwilę poza mury czterech miejsc, w których odbywać się będzie historyczne wydanie Queer Cafe, z Fundacją Przestrzeń Kobiet pójdziemy śladami lokalnych „przodkiń z PRL-u”.

Fundacja Kultura dla Tolerancji nigdy nie uciekała od lubieżnego zainteresowania kulturą. Paradując zuchwale po szemranych ulicach Krakowa, w których „wysokie” spotyka się z „niskim”, tym razem spogląda za siebie. W jej centrum zainteresowania znalazł się okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i wielcy nieobecni spod szyldu LGBT, spychani na margines opowieści o tamtych czasach. W tegorocznym cyklu Queer Café Kultura dla Tolerancji zrzuci klapki z oczu historii, a na ich miejsce przywdzieje – jakże by inaczej – różowe okulary.

Mieszko Hajkowski

***

The Pink Spectacles of Polish Communism. Queer Café 

 

Our series of meetings is an attempt to discover “”ways of latency”” of homosexual, bisexual and transgender people during Polish post-war decades so hostile towards sexual distinctinction. It is a story of how movies, literature and visual arts concealed homosexual secret but also how queer narration supported a symbolical, heterosexual order which often demanded “”the hidden ones”” to repulse the difference.

 

We will try to discover presence of men who desired men on screens of communist Poland, those whose lust was pulsing under the surface of official record and those who were trapped by indigenous authors in cinematic phantasm of a pervert. Their longing is medicalised in mute braquets of a pittoresque AIDS frame. It is, lastly, a repressed covet hidden in “pink files” of a known Opperation Hyacinth.

 

Sexuality becomes excluded by a homophobic politics of oblivion. “Prison homosexuality of a writer-performer Jerzy Nasierowski and spoken stories of LGBT people living during the times of Polish socialism will let us learn the past. A reconstruction of gay or lesbian consciousness of The People’’s Republic of Poland seems to be doomed to fail. Is it really?

 

We are going to seek after females –– lesbians, bisexual or transexual women. Today it is hard to reach non-heteronormative female interlocutors because of a socialist Poland’’s intolerant cultural politics chauvinistic to a female gaze. We will construct the female entity in a different way. We will focus on a female’’s take on a man’’s body in art or theatre and take a close look on women director’s’ strategies during communism. Memory of women is also a remembrance about those who shaped Krakow’s reality. By leaving the four premises in which Queer Cafes are going to be held, together with Przestrzen Kobiet Foundation we will follow the footsteps of „local “female ancestors”” of communist past.

 

Culture for Tolerance Foundation never avoided a lascivious take-up on culture. It gazes at the past now while audaciously parading through alleys of Krakow on which the highbrow meets the popular. The great LGBT absentees pushed to the margin of the times of The People’’s Republic of Poland are now in its focus. This year’’s Culture for Tolarance Queer Cafes will open the eyes of history and make it wear pink spectacles.

//
Mieszko Hajkowski

Tłumaczenie/translation: Łukasz M. Maciejewski