Spotkanie #4 – posłuchaj

Zanim udamy się na spotkanie z Arturem Zaborskim, który opowie o Geju jako dewiancie w późnym PRL-u, prezentujemy zapis wykładu Moniki Talarczyk-Gubały, Kino kobiet w PRL-u jako kino mniejszości. Zachęcamy do odsłuchania:

Część 1:

Część 2:

Kino kobiet w PRL-u jako kino mniejszości – relacja ze spotkania #4

Podczas naszego kolejnego spotkania Monika Talarczyk-Gubała opowiedziała o badaniach, jakie prowadzi nad kinem kobiet w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem interesującego nas okresu PRL-u. Już podczas pierwszej konfrontacji ze spuścizną kina kobiet w Polsce badacz/badaczka tego okresu napotyka na trudności polegające na konfrontacji z postacią Wandy Jakubowskiej – jednej z pierwszych Polek zajmujących się (z powodzeniem) reżyserią filmową. Jakubowska jest autorką jednego z najważniejszych polskich filmów powojennych -€“ obrazu „Ostatni etap” (1947), który opowiada o więźniarkach obozu Auschwitz-Birkenau. Jednocześnie przez cały okres PRL-u Jakubowska pozostawała zagorzałą komunistką, wierną ideologii, której zaufała w latach młodości. Autorka 14 filmów, w latach 1956-1979 pełniła funkcję profesora zwyczajnego PWSF w Łodzi, będąc w tym czasie jedyną kobietą-reżyserem, która prowadziła zajęcia w Filmówce. Do dzisiaj jej filmowa spuścizna nie została dokładnie zbadana, pozostawiając wiele białych plam i wciąż jeszcze czekając na ponowne odkrycie.

Talarczyk-Gubała przyjrzała się także obecności/nieobecności kobiet na studiach w PWSF w Łodzi. Na przykładzie nieudanej kariery reżyserskiej Agnieszki Osieckiej (przyjęta na studia w roczniku 1957/58) oraz udanej – choć późnej – kariery Barbary Sass (przyjęta na studia 1953/54) opowiedziała historie kobiet, które nawet jeśli udało im się ukończyć Filmówkę, kontynuowały kariery jako drugie reżyserki, asystentki reżysera, sekretarki planu, montażystki, reżyserki filmów krótkometrażowych i filmów dla dzieci… Historia nieudanej kariery reżyserskiej Osieckiej jest nam znana, ponieważ poetka odniosła sukces w innej dziedzinie polskiej kultury. Jednak wielu z tych historii złamanych karier nie poznamy być może nigdy. Monika Talarczyk-Gubała proponuje wymyślenie nazwy symbolicznie charakteryzującej kino kobiet w PRL-u: może to być kino Agnieszki (jako metafora nieudanej kariery reżyserskiej Osieckiej, udanej kariery Agnieszki Holland oraz jako postaci-symbolu Agnieszki w interpretacji Krystyny Jandy debiutującej w „Człowieku z marmuru” w reżyserii Andrzeja Wajdy) bądź kino Ewy (w nawiązaniu do bohaterki filmów Barbary Sass).

Opis sytuacji kobiet reżyserek w polskim kinie epoki PRL-u staje się nieodzownym wstępem, który może umożliwić w przyszłości badanie śladów obecności lesbijskiego pożądania w polskiej kinematografii. O ile męski homoerotyzm w polskim kinie znajduje mocne reprezentacje, sytuując się w samym jego sercu (co udowodnił podczas swojego wykładu Sebastian Jagielski analizując kino Wajdy i Zanussiego), o tyle historie lesbijskie nadal pozostają niewidoczne. Stawiając hipotezę o obecności wątków lesbijskich w kinie i jednocześnie zaznaczając, że teren ten pozostaje nadal niezbadany i do odkrycia – wątki lesbijskie dostrzega Talarczyk-Gubała m.in. w filmach: „Kobieta i kobieta” (1980) Ryszarda Bugajskiego, „Debiutantka” (1981) i „Dziewczęta z Nowolipek” (1985) Barbary Sass, „Nadzór” (1985) Wiesława Saniewskiego, „Wir” (1983), Henryka Jacka Schoena czy „Sérénité” (1989) Aliny Skiby. Dodajmy, że nadal jedną z najbardziej znanych lesbijskich filmowych par tego okresu pozostają Grażyna Szapołowska i Jadwiga Jankowska-Cieślak w węgierskim filmie „Inne spojrzenie” (1982).

*

MONIKA TALARCZYK-GUBAŁA, WOMEN’S CINEMA IN PRL AS MINORITY’S CINEMA

Our next meeting held by Monika Talarczyk-Gubala introduced us to her research done on subject of women in polish cinema with stress on PRP period.  Already at first glimpse we find obstacles confronting heritage of women’s cinema and one of it’s most prominent character Wanda Jakubowska – one of the first women working with a success in field of movies direction. Famous for making the picture ‚Ostatni etap’` in 1947 masterpiece of after war film industry, which tells the story of Auschwitz-Birkenau death camp female prisoners. At the same time Jakubowska stayed ardent Communist, faithful to ideology she put her trust into in the years of youth.. Author of 14 movies, Between 1956 and 1979 she tenured professorship at  National Higher School of Film, Television and Theatre in Lodz. During that time she was the only female faculty having her classes at the film school. To this day her work output is not very well known and there’s yet a lot to be rediscovered.

Talarczyk- Gubala also focused on presence/absence of women at film school in Lodz. She was telling the story of unsuccessful filming carrier of Agnieszka Osiecka (accepted to film school in 1957) and also successful – although late –  carrier of Barbara Sass (accepted to film school in 1953), both women even if they had managed to graduate from a drama school they would have stayed in shadows, continued working as second directors, director’s assistants, editors, short films directors or children’s movies directors. The story of Osiecka’s unsuccessful direction carrier is commonly known because the poet achieved a success on a different field of polish culture. Unfortunately there are stories of broken carriers we will never learn about. Monika Talarczyk- Gubala suggests to make up a symbolic term to describe and characterise women’s PRP filmography. It could be a ‚Agnieszka’s cinema’ as a metaphor of Osiecka’s failure in direction or major success of Agnieszka Holland or as a symbolic character of Agnieszka played by young, aspiring actress Krystyna Janda in her debut movie ‚Czlowiek z marmuru’ by Andrzej Wajda. Another term could be Eva’s cinema which refers to heroines of Barbara Saas movies.

Description of the situation of women directors in cinema of PRP époque becomes indispensable introduction which will enable to trace and research any presence of lesbian cravings in polish cinematography. In contrary to male homosexual threads present in polish movies which were analized   by Sebastian Jagielski during his lecture on Andrzej Wajda’s and Krzysztof Zanussi’s filmographies, lesbians’ stories remain invisible. Placing hypothesis about presence of lesbian threads in cinema and at the same time being aware that this is still unexplored land  – lesbians motifs Talarczyk Gubala spots in films such as „Kobieta i kobieta” (1980) by Ryszard Bugajski, „Debiutantka” (1981) and „Dziewczęta z Nowolipek” (1985)by Barbara Sass, „Nadzór” (1985)by Wiesław Saniewski,  „Wir” (1983) by Henryk Jacek or Alina Skiba’s Schoena and „Sérénité” (1989). Worth mentioning is performance of Grazyna Szapolowska and Jadwiga Jankowska – Cieslak in Hungarian picture ‚Inne spojrzenie’. Actresses embodied a role of as lesbian couple. Film pair continues to be the most recognizable homosexual couple of the time.